Перамогі Палесся ў 2021 годзе
Перамогі Палесся ў 2021 годзе
Больш як 10 000 гектараў прыроднага ландшафту атрымалі лепшую ахову. Фотапасткі дапамагаюць пазнаваць неверагодную прыроду гэтага краю, а мясцовыя жыхары аб’ядноўваюцца, каб абараніць яе.
Большая і лепшая ахова
Самай яскравай падзеяй года стала пашырэнне заказніка “Альманскія балоты” на тэрыторыі Беларусі на 10 000 гектараў. Цяпер заказнік займае плошчу больш як 104 000 гектараў – памерам з Ганконг! Тут знаходзіцца самае вялікае ў Еўропе некранутае пераходнае балота. Гэта выключна важная тэрыторыя дзікай прыроды, якая знаходзіцца пад глабальнай пагрозай знікнення. Пашырэнне Альманскіх балот стала магчымым дзякуючы супольным намаганням беларускіх НДА, Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя і Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.
Прыродаахоўны рэжым на тэрыторыі заказніка ўзмацніўся: зараз на ўсёй яго тэрыторыі забаронена суцэльная высечка лесу, дзейнічае забарона на паляванне ў першай палове мая.
Ва Украіне сёлета афіцыйны ахоўны статус атрымалі 640 гектараў прыродных тэрыторый. Далейшае пашырэнне асабліва ахоўных прыродных тэрыторый і стварэнне новага нацыянальнага парка ва Украіне знаходзіцца ў распрацоўцы.
Дазнайцеся больш пра новае пакаленне ахоўных тэрыторый Палесся.
Аднаўленне ландшафтаў
Водна-балотныя ўгоддзі ў свеце знікаюць утрая хутчэй, чым лясы. Пры гэтым з 1700-х гадоў страчана 90% балот. Зараз мы павінны аднавіць змененыя і дэградаваныя водна-балотныя ўгоддзі, каб іх экасістэмы маглі зноў выконваць свае жыццёва важныя функцыі. На Палессі запланавана аднавіць больш як 6000 гектараў асушаных у мінулым стагоддзі балот і рачных пойм.
Пачаліся работы на першым участку, выбраным для аднаўлення ў межах праекта – комплексе Нерасня ў Беларусі. Нерасня – дэградаванае пераходнае балота, моцна трансфармаванае праз меліярацыю і пажары. Яно ўваходзіць у склад Тапілаўскага балота, якое займае плошчу каля 2000 гектараў. Каб вярнуць натуральны гідралагічны рэжым на гэтай тэрыторыі, дрэнажныя каналы будуць заблакаваныя. Каманда спецыялістаў сочыць за гідралогіяй, расліннасцю і беспазваночнымі, каб дакладна ацаніць стан экасістэм і аптымальна спланаваць працы па аднаўленні.
Паглядзіце, як кіраўнік праграм ФЗТ ў Беларусі Віктар Фянчук тлумачыць наш падыход:
Вывучэнне дзікай прыроды дапамагае ў захаванні
Буйныя сысуны
Па ўсім Палессі мы працягваем вывучаць дзікую прыроду ў беспрэцэдэнтных маштабах. У рамках праекта было ўсталявана трыста фотапастак на 600 000 гектараў ключавых ахоўных тэрыторый Украіны і Беларусі. Гэты метад прыменены ў тым ліку ў самым маштабным і сістэмным даследаванні з дапамогай фотапастак, якое вядзецца ў Чарнобыльскай зоне адчужэння. Тут – як пабочны эфект страшнай трагедыі – прырода можа развівацца без уплыву чалавека. Дадзеныя, атрыманыя на гэтай тэрыторыі, стануць эталонам для ацэнкі стану дзікай прыроды па ўсім Палессі і вызначэння мер па яе захаванні.
Фотапасткі таксама даюць нам фантастычныя выявы дзікай прыроды Еўропы: статкі коней Пржавальскага, няўлоўная рысь буйным планам, пробліскі вачэй ваўкоў, што рухаюцца па лесе.
Вялікі арлец
Вялікія арляцы з розных папуляцый зімуюць у розных раёнах. Самцы і самкі таксама паводзяць сябе неаднолькава падчас міграцыі. Вынікі міжнароднага даследавання, сярод суаўтараў якога навуковы супрацоўнік НАН Беларусі Валерый Дамброўскі і доктар Адам Эштан-Бат, паказваюць, што такія паводзіны могуць паскорыць скарачэнне папуляцыі рэдкага віду.
У даследаванне былі ўключаны звесткі пра арляцоў, пазначаных GPS-перадатчыкамі на Палессі. Самцы з беларускіх гнездавых груповак у асноўным мігруюць у Афрыку, а самкі – у Еўропу. Пагрозы, з якімі сутыкаюцца птушкі, а таксама стан водна-балотных угоддзяў, дзе яны зімуюць, адрозніваюцца ў залежнасці ад кантынента. Гэта магло ўжо прывесці да паказчыкаў выжывальнасці, залежных ад полу, і, імаверна, такая тэндэнцыя будзе нарастаць, калі водна-балотныя ўгоддзі ў Афрыцы дэградуюць альбо пацерпяць ад больш сур’ёзных наступстваў кліматычных змен.
Незбалансаванасць колькасці самак і самцоў можа павысіць імавернасць іх гібрыдызацыі з роднасным і больш шырока распаўсюджаным малым арляцом. Гэта павялічыць рызыку знікнення вялікага арляца як віду.
Акустычны маніторынг
Зараз мы можам ідэнтыфікаваць галасы дзікай прыроды з дапамогай спецыяльнага класіфікатара. З 2019 года мы выкарыстоўваем акустычны маніторынг для назірання за кажанамі, птушкамі, цвыркунамі і сысунамі. Гэты метад неінвазіўны, рэнтабельны і дазваляе адначасова збіраць дадзеныя пра розныя біялагічныя віды. З дапамогай гэтага інструменту можна збіраць вялізныя аб’ёмы звестак за адносна невялікі прамежак часу ў параўнанні з традыцыйнымі метадамі даследавання.
У 2021 годзе прылады для гуказапісу, усталяваныя ў 180 кропках на Палессі, зрабілі мільёны запісаў. Класіфікаваць іх уручную практычна немагчыма. Каб вырашыць задачу, Брытанскі траст па арніталогіі распрацаваў алгарытм машыннага навучання, які дапамагае сартаваць запісы. Інструмент ідэнтыфікуе гукі дзікіх жывёл, адрозніваючы іх ад іншых натуральных шумоў, такіх як вецер ці дождж.
На сёння мы правялі акустычны маніторынг 16 відаў кажаноў, сотні тысяч запісаў згрупаваны па відах. Акустычны класіфікатар – частка больш буйнога еўрапейскага праекта па вывучэнні дзікай прыроды з дапамогай акустычнага маніторынгу.
Захавальнікаў Палесся ўсё больш!
Колькасць груп захавальнікаў Палесся, якія добраахвотна прысвячаюць свой час ахове прыроды Палесся, толькі ў адной Беларусі павялічылася больш чым удвая. Зараз у 18 групах у Беларусі і Украіне налічваецца больш як 260 удзельнікаў. Пандэмія працягвае перашкаджаць іх дзейнасці. Нягледзячы на гэта, групы правялі дзесяць палявых летнікаў (напрыклад, па прыборцы смецця) і 40 семінараў, прысвечаных экалагічнай асвеце. Ва Украіне створаны новыя экалагічныя сцежкі, у абедзвюх краінах прайшлі разнастайныя лекцыі і семінары на тэму дзікай прыроды.
Палессе на тэлебачанні
У 2021 годзе праект добра асвятляўся ў медыя. Нямецка-французская тэлекампанія ARTE правяла здымкі на праектнай тэрыторыі і выпусціла мастацкі фільм “Ратуючы еўрапейскую Амазонку”. Праект таксама быў паказаны ў серыяле ARD “Вялікае выміранне відаў”.
Падтрымка асабліва ахоўных тэрыторый Палесся
Для чатырох ахоўных тэрыторый зараз існуюць планы кіравання, а для ўкраінскіх ахоўных тэрыторый даступны навучальны курс, які ўключае больш як 20 модуляў. Ахоўныя тэрыторыі таксама атрымалі абсталяванне, такое як GPS, офісныя прылады, метэастанцыі, матацыклы.
Тэкст: Зан Лабушань, каардынатар па камунікацыях у ФЗТ. На загалоўным фота - прасторы прыроднага заказніка “Альманскія балоты”. Фота: Віктар Фянчук.
Дадзены праект з’яўляецца часткай праграмы абароны наземных і марскіх ландшафтаў, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення (Endangered Landscapes & Seascapes Programme), і фінансуецца са сродкаў фонду «Аркадзія». Праект каардынуецца Франкфурцкім заалагічным таварыствам.
Вывучэнне міграцыі вялікіх арляцоў - ключ да іх захавання: высновы міжнароднага даследавання
Вывучэнне міграцыі вялікіх арляцоў - ключ да іх захавання: высновы міжнароднага даследавання
Дзе зімуюць самкі, а дзе самцы вялікіх арляцоў? Ці аднолькава паводзяць сябе падчас міграцыі птушкі з Эстоніі, Польшчы і Беларусі? Што адбываецца з месцамі зімоўкі гэтых крылатых драпежнікаў?
Адказы на гэтыя пытанні дае міжнароднае навуковае даследаванне, вынікі якога апублікаваны ў часопісе Bird Conservation International. Міжнародная група вучоных прааналізавала паводзіны прадстаўнікоў трох еўрапейскіх гнездавых груповак вялікіх арляцоў падчас міграцыі. Сярод суаўтараў публікацыі – супрацоўнік НАН Беларусі арнітолаг Валерый Дамброўскі і спецыяліст Брытанскага траста па арніталогіі Адам Эштан-Бат, якія вывучаюць вялікіх арляцоў у межах праекта “Палессе – дзікая прырода без межаў”.
Вялікі арлец – адна з самых рэдкіх драпежных птушак: колькасць прадстаўнікоў віду ў Еўропе ацэньваецца ў менш як тысячу пар, прыблізна 120-160 з іх гняздуюць у Беларусі. Папуляцыя віду скарачаецца, і адна з асноўных прычын – знікненне непарушаных водна-балотных угоддзяў, якія служаць найлепшым месцам пражывання для гэтых крылатых драпежнікаў. Менавіта тут яны знаходзяць дастаткова здабычы: балотных птушак, дробных сысуноў, змей, земнаводных. Асушаныя і дэградаваныя водна-балотныя ўгоддзі неспрыяльныя для вялікіх арляцоў, бо не могуць забяспечыць ім дастатковае і разнастайнае харчаванне.
Якія яшчэ фактары ўплываюць на стан папуляцыі вялікіх арляцоў і якія меры могуць быць найбольш дзейснымі для іх захавання? Магчыма, некаторыя адказы хаваюцца ў асаблівасцях стратэгій міграцыі гэтых птушак і тых месцах, куды яны адлятаюць на зімоўку. Даведацца пра гэта больш дапамагло спадарожнікавае сачэнне: 28 дарослых вялікіх арляцоў з гнездавых груповак у Эстоніі, Польшчы і Беларусі (7, 9 і 13 птушак адпаведна) пазначылі легкаважнымі спадарожнікавымі перадатчыкамі. Сачэнне за асобнымі птушкамі доўжылася ад аднаго да дзевяці гадоў!
Вучоныя даведаліся, што вялікія арляцы, якія гняздуюць на Палессі, абіраюць для зімоўкі Паўднёва-Усходнюю Еўропу, Бліжні Усход і Афрыку. Самцы звычайна мігруюць далей на поўдзень, чым самкі, і зімуюць большай часткай у Паўднёвым Судане і Эфіопіі. Самкі ж накіроўваюцца ў паўднёвую Грэцыю і Турцыю. Большасць водна-балотных угоддзяў на поўдні Еўропы было разбурана ці дэградавала ў 20-м стагоддзі. У прыватнасці, больш як 63% водна-балотных угоддзяў Грэцыі страчана ў перыяд з 1950 па 1985 год. Таму зараз вялікія арляцы вымушаны зімаваць у Еўропе на вельмі абмежаванай плошчы, і гэта яшчэ раз паказвае на тое, што асяроддзе пражывання мае вырашальнае значэнне для гэтага віду.
Еўрапейскія месцы зімоўкі вялікіх арляцоў знаходзяцца пад аховай. У той жа час у Афрыцы толькі дзве з 12 такіх тэрыторый маюць ахоўны статус, а значыць, там больш высокая рызыка пагаршэння стану водна-балотных угоддзяў, асабліва важных для рэдкіх птушак. Нагадаем: у Афрыцы зімуюць пераважна самцы вялікага арляца. У параўнанні з самкамі яны пераадольваюць значна большыя адлегласці – мігруюць да 2,5 тысячы кіламетраў далей на поўдзень. А значыць, паказчыкі выжывальнасці ў гэтага віду могуць істотна залежаць ад полу птушак: самцы апынуцца ў большай небяспецы. У сваю чаргу, дысбаланс паміж колькасцю самцоў і самак можа прывесці да гібрыдызацыі з блізкароднасным (і больш распаўсюджаным) малым арляцом. А гэта – дадатковая пагроза для захавання вялікіх арляцоў як віду.
Вучоныя адзначаюць, што стратэгіі міграцыі ў вялікіх арляцоў з розных гнездавых груповак адрозніваюцца.Вялікія арляцы, што гняздуюць у Беларусі, першымі пачыналі восеньскую міграцыю – у сярэднім 25 верасня. Праз некалькі дзён стартавалі іх суродзічы з Польшчы і апошнімі – птушкі з Эстоніі. Беларускія арляцы першымі дасягалі месцаў зімоўкі. Яны, дарэчы, і рухаліся хутчэй за іншых: пераадольвалі ў сярэднім 176 кіламетраў за дзень (для параўнання, сярэдняя хуткасць вялікіх арляцоў з Польшчы складала 151, а эстонскіх – 111 кіламетраў за дзень). Усе птушкі з Эстоніі зімавалі на поўдні Еўропы, у той час як польскія і беларускія размяркоўваліся паміж Еўропай, Бліжнім Усходам і Афрыкай.
З аднаго боку, размеркаванне вялікіх арляцоў паміж рознымі месцамі зімоўкі можа абараніць від ад знікнення: калі ў адным месцы пагаршаецца асяроддзе пражывання, надвор’е альбо змяняецца клімат, гэта пагражае не ўсёй папуляцыі, а толькі яе частцы. З другога боку, неспрыяльныя з’явы могуць неаднолькава ўплываць на птушак рознага полу з адной гнездавой групоўкі.
Даследчыкі падкрэсліваюць: найлепшыя месцы зімоўкі маюць выключна важнае значэнне для вялікага арляца. А ахова і аднаўленне гэтых прыродных тэрыторый патрабуюць першачарговай увагі, калі гаворка ідзе пра захаванне рэдкага віду.
Тэкст – Вольга Блажэвіч, спецыяліст АПБ по камунікацыях и Зан Лабушань, каардынатар па камунікацыях у ФЗТ.
Дадзены праект з’яўляецца часткай праграмы абароны наземных і марскіх ландшафтаў, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення (Endangered Landscapes & Seascapes Programme), і фінансуецца са сродкаў фонду «Аркадзія». Праект каардынуецца Франкфурцкім заалагічным таварыствам.
Абаронцы Палесся
Абаронцы Палесся
Тэкст ад Занне Лабушань
Жыхары Палесся на беларускім і ўкраінскім баках валанцёраць, каб захаваць дзівосную дзікую прыроду, якую яны завуць домам.
Мясцовыя захавальнікі дзікай прыроды ахвяруюць вольным часам, каб абараніць дзікую прыроду палескіх заказнікаў і іншых прыродных тэрыторый ад непажаданага ўмяшальніцтва. Праект “Палессе – дзікая прырода без межаў” пры падтрымцы Праграмы захавання ландшафтаў пад пагрозай працуе з 12 групамі валанцёраў-захавальнікаў з Украіны і 47 захавальнікамі з Беларусі. Ініцыятыва параўнальна новая і з цягам праекта падыходы да яе могуць змяняцца ў кожнай з краін. На нацыянальных узроўнях працэсам кіруюць грамадская арганізацыя “Ахова птушак Бацькаўшчыны” і Украінскае таварыства аховы птушак (УТАП).
Вітайце — Настасся!
У захавальнікі дзікай прыроды на беларускім Палессі запісаліся 47 чалавек. Пад іх асаблівай увагай — Тэрыторыі, важныя для птушак, на Альманскіх балотах, Сярэдняй Прыпяці і на Тураўскім балонні. У 2020 годзе для захавальнікаў і разам з імі каманда праекта “Палессе — дзікая прырода без межаў” зладзіла восем матывацыйных сустрэч і семінараў па ўключэнні мясцовага насельніцтва ў прыродаахоўную справу.
Настасся Блоцкая, каардынатарка адной з трох палескіх груп захавальнікаў дзікай прыроды ад АПБ, правяла за 2020 год больш за 150 заняткаў экалагічнага напрамку ў мясцовых школах. Настаўніца па фізічнай падрыхтоўцы, Настасся распрацавала пазакласны курс для мясцовых школьнікаў пра птушак, пра рэдкія віды і віды, якія знікаюць, пра каштоўнасць прыроды. Гэты курс яна назвала ”Азбука арніталогіі”. Заняткі адбываюцца з трыма рознымі групамі ў дзвюх школах раз на тыдзень.
Настасся жыве разам са сваёй сям’ёй ў Тураве ўжо каля дзесяці гадоў, і нават за такі кароткі перыяд яна заўважыла шматлікія змены ў прыродзе гэтых мясцінаў. У прыватнасці, Настассю непакоіць недахоп ападкаў, які прывёў да паніжэння ўзроўню вады ў палескіх рэках і балотах. Нават яе сын-школьнік, што ходзіць у малодшыя класы, заўважае, што снегу ўзімку з кожным годам усё менш і менш. Уражаная хараством Палесся, Настасся заахвочвае людзей вакол сябе цікавіцца прыродай свайго краю і ахоўваць яе:
“Я б вельмі хацела, каб людзі зразумелі, што матэрыяльныя рэчы не такія важныя, як тыя, што дае прырода — калі ты дыхаеш свежым паветрам, чуеш спевы птушак, шум вады — вось гэта сапраўдныя каштоўнасці!”
Ягадная ліхаманка
У цёплыя месяцы балоты і лясы Палесся пераўтвараюцца ў дываны з чарніц і журавін. Дзікія ягады — ежа для дзікіх жывёл, але і прыбытак для шматлікіх збіральнікаў. Для мясцовых жыхароў лясныя ягады — важная сезонная крыніца даходу, увосень яны збіраюць іх і прадаюць. Калі гэта робіцца ў некантраляваных маштабах і ў няправільных месцах, гэта робіцца праблемай.
Адно з такіх праблемных месцаў — заказнік “Альманскія балоты” — адзін з найбуйнейшых у Еўропе прыродных заказнікаў плошчай каля 100 000 гектараў. На яго тэрыторыі гняздуюць розныя рэдкія віды птушак, у тым ліку вялікі арлец. Альманы моцна цярпяць ад празмернай нагрузкі. Збіральнікі ягад пракладваюць нелегальныя дарогі, каб прасцей дабірацца да стаянак на балотных астравах. Пасля заканчэння сезону зямля вытаптаная, вакол шмат смецця. Вялікія арляцы вельмі чуллівыя да турбавання чалавекам. Калі збіральнікі ягад будуць блізка ад гнязда, птушкі могуць кінуць сваіх птушанят.
Валанцёры граюць важную ролю ў барацьбе з пагрозамі прыродзе Палесся. У 2020 годзе яны некалькі разоў ездзілі на Альманы, каб прыбраць смецце на месцы нелегальных стаянак, выяўленых раней у межах праекта. Таксама быў арганізаваны трэнінг па выкарыстанні картаграфічных інструментаў, у тым ліку Геаграфічнай інфармацыйнай сістэмы (ГІС). Веды, якія яго ўдзельнікі атрымаді падчас семінара, былі выкарыстаны ў тым ліку для стварэння карт нелегальных стаянак. З дапамогай рэгіянальных каардынатараў, палявых экспертаў, работнікаў лясной гаспадаркі і захавальнікаў дзікай прыроды за паўтара года дзейнасці праекта было выяўлена і пазначана на карце 60 нелегальных лагераў збіральнікаў ягад на Альманскіх балотах і Старым Жадзене. Усе незаконныя стаянкі рэгулярна абследуюцца супрацоўнікамі праекта, а складзеная карта была перададзена адпаведным дзяржаўным органам.
Паплавы зарастаюць
Валанцёры беларускага Палесся ачышчаюць лугі ў ваколіцах Турава ад празмернай расліннасці. Са словаў арнітолага Паўла Пінчука, які больш за 20 гадоў сочыць за птушкамі на Тураўскай станцыі кальцавання, колькасць кулікоў па усёй Еўропе заўважна паменшылася, і гэта яго непакоіць. Адна з прычын гэтай з’явы — недахоп прыдатных для іх пражывання тэрыторый. Лугі ўздоўж водных шляхоў, якія птушкі гістарычна выкарыстоўваюць у якасці такавішчаў і месцаў для гнездавання, зарастаюць хмызняком і пераўтвараюцца ў рэдкалессе праз больш рэдкія вясновыя паводкіў. Празмерная расліннасць і нізкі ўзровень вады павялічваюць рызыку пажараў у экасістэмах. Вызваўляючы паплавы ад кустоўя, валанцёры спадзяюцца змяніць згубную тэндэнцыю, што пагражае дабрабыту Палесся, і зрабіць іх зноўку прыдатнымі для гнездавання кулікоў.
860 км на ровары па ўкраінскім Палессі
Ва Украіне створана 12 добраахвотных захавальніцкіх груп, якія працуюць з мясцовым партнёрам “Украінскае таварыства аховы птушак” (УТАП). Адзінаццаць з іх складаюцца са старшакласнікаў, а адна з груп створана пры Жытомірскім універсітэце. Яны рэгулярна збіраюцца для маніторынгу і захавання біяразнастайнасці на ўнікальнай прыроднай тэрыторыі, якую яны завуць домам. Нягледзячы на тое, што пандэмія COVID-19 скараціла магчымасці і не ўсё з запланаванага атрымалася рэалізаваць, сёлета ва Украіне быў дасягнуты важны прагрэс.
Падчас 860-кіламетровага падарожжа на роварах яго ўдзельнікі наведалі адзінаццаць груп валанцёраў-захавальнікаў з Украіны. Двухтыднёвым веласіпедным маршрутам у ліпені праехаў каардынатар мясцовых суполак праекта ва Украіне доктар Сергей Панчанка разам з камандай падтрымкі. Падарожжа дазволіла яго ўдзельнікам ацаніць патэнцыял турыстычных веладарожак у рэгіёне, таксама атрымалася наведаць заказнікі і іншыя прыродныя тэрыторыі, якія даглядаюцца валанцёрамі. Пандэмія ўнесла свае карэктывы, і каманда распрацавала новы план працы з валанцёрамі ў рэгіёнах, уключыўшы ў яго кіраванне масавымі мерапрыемствамі ў анлайн-рэжыме.
На працягу апошніх шасці месяцаў валанцёры займаліся стварэннем і развіццём экалагічных сцежак, праз якія турысты будуць знаёміцца адразу і з прыроднай, і з культурнай спадчынай рэгіёна. Адна з такіх сцежак на 29-кіламетраў была раней прапанавана ў Ровенскай вобласці, у 2021 годзе ўкраінская каманда імкнецца дапрацаваць некалькі іншых. У хуткім часе усе ахвочыя, у тым ліку і моладзь з мясцовай супольнасці, праслухаюць курс для гідаў, каб потым самастойна праводзіць экскурсіі па новых экалагічных сцежках.
Па ўсім свеце маладыя людзі мабілізуюцца на барацьбу ў абарону планеты, якую яны атрымаюць у спадчыну. Іх галасы, якія заклікаюць да рашучасці па пытаннях, звязаных са змяненнем клімата, сёння адны з самых гучных. Валанцёры з Палесся паказалі, што яны клапоцяцца пра будучыню свайго дома і гатовыя ахвяраваць час і сілы дзеля захавання ўнікальнай прасторы дзікай прыроды.
Занне Лабушань - каардынатар камунікацый у ФЗТ.
Дадзены праект з’яўляецца часткай праграмы абароны наземных і марскіх ландшафтаў, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення (Endangered Landscapes & Seascapes Programme), і фінансуецца са сродкаў фонду «Аркадзія». Праект каардынуецца Франкфурцкім заалагічным таварыствам.
Ахоўваем пералётных птушак і іх месцы пражывання на Палессі
Ахоўваем пералётных птушак і іх месцы пражывання на Палессі
Тэкст ад Занне Лабушань.
Са зменамі ў надвор’і на шырокіх балотах і ў лясах Палесся пачынаюць рух на поўдзень пералётныя птушкі. Палессе — гэта найвялікшая ў Еўропе прастора амаль некранутых водна-балотных ўгоддзяў, адпаведна, і тэрыторыя найвялікшай важнасці для птушак, якія мігруюць, у асаблівасці водна-балотных. Кожны год увесну сотні тысяч качак-свіцьваў і баталёнаў, больш за дваццаць тысяч вялікіх грыцукоў знаходзяць тут часовае прыстанішча.
Каб эфектыўна ахоўваць багацце дзікай прыроды Палесся, трэба разумець, дзе найбольшая канцэнтрацыя біяразнастайнасці і якія ў гэтай мясцовасці ёсць пагрозы для дзікай прыроды. Такая інфармацыя дазваляе вызначыць тэрыторыі, на якіх патрабуецца наданне ці паляпшэнне ахоўнага статуса. А здабывае гэтую інфармацыю каманда прафесіяналаў, якія нястомна працуюць у складаных умовах дзеля аднаго — захавання дзікай прыроды Палесся.
Тураўская станцыя кальцавання – найлепшае месца для вывучэння пералётных птушак
Каля 20 гадоў таму, у самым сэрцы Палесся, на беразе Прыпяці, Павел Пінчук заснаваў станцыю кальцавання. Арнітолаг, сябра АПБ, палкі натураліст цягам двух дзесяцігоддзяў большасць свайго часу прысвяціў кальцаванню, улікам і вывучэнню птушыных месцаў.
Назіранні Паўла і іншых арнітолагаў з Інстытута заалогіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі пралілі святло на стан птушынага свету рэгіёну, напрыклад, колькасць і разнастайнасць пералётных відаў. Гэтыя дадзеныя дазваляюць вызначыць пагрозы, якія патрабуюць умяшальніцтва прыродаахоўнікаў. Праца, што вядзецца ў Тураве, дапамагае зразумець патрэбы відаў, папуляцыі якіх скарачаюцца. У справу актыўна ўключаюцца і валанцёры — кожны год групы добраахвотнікаў накіроўваюцца ў Тураў, каб паўдзельнічаць у кальцаванні птушак, а тым самым і ў захаванні Палесся.
Прастора для дубальта
Год таму ў Тураве ўпершыню пазначылі дубальтаў перадатчыкамі, што дало рэдкую магчымасць прасачыць за міграцыяй птушак, якім пагражае глабальнае знікненне. Дубальты, пазнаць якiх можна па характэрным плямiстым палоскам, застаюцца на Палессі на цёплыя месяцы, каб адпачыць пасля працяглага пералёту і выгадаваць птушанят. Дзякуючы намаганням Паўла ахоўную зону ў 300 метраў вакол такавішч удалося захаваць — гэта зніжае рызыку турбавання птушак падчас размнажэння. Апошнія даследаванні паказалі, што ёсць іншыя месцы, важныя для дубальта, і яны таксама патрабуюць аховы.
З 2019 года каля сотні дубальтаў у ваколіцах Турава былі пазначаны кольцамі і 11 птушак атрымалі трансмітары, што дазволіла адсачыць міграцыйныя шляхі віду. Папярэднія даследаванні паказалі, што дубальты могуць пераадольваць без перапынкаў да 6 тысяч кіламетраў, пры гэтым іх хуткасць дасягае 165 кіламетраў за гадзіну.
Неўзабаве пасля таго як Павел скончыў чапляць перадатчыкі на дубальтаў ў Тураве, адна з пазначаных птушак “даслала” сігнал з заходняга берагу Афрыкі ў Габоне – гэта дакладна за 6 тысяч кіламетраў ад месца, дзе ён быў першапачаткова злоўлены. Павал адзначае, што “каб перанесці гэта неверагоднае падарожжа, дубальту патрэбныя асаблівыя ўмовы: месцы, багатыя ежай, і зведзенае да мінімума турбаванне з боку людзей”. Наша каманда працуе над тым, каб такія месцы на Палессі існавалі і захоўваліся.
Меншыя паводкі, паніжэнне колькасці птушак
Палессе не мае імунітэту ад шкодных з’яваў, якія ўплываюць на біяразнастайнасць па ўсёй планеце — за апошнія некалькі гадоў звыклыя вясновыя разлівы рэк прыкметна паменшыліся, у 2020 годзе ўзровень вады ўпаў на 2 метры ніжэй за норму. Засушлівыя папярэднія гады сталі падставай для пажараў на вялікай прасторы паплавоў у красавіку мінулага года, гарэла таксама адно з дзвюх вядомых такавішч дубальтаў непадалёк ад Турава. На станцыі кальцавання перакананыя, што гэта прывяло да скарачэння колькасці дубальтаў у апошнія гады.
Хаця від знаходзіцца пад глабальнай пагрозай, дубальт рызыкуе быць падстрэленым падчас палявання. Птушку часам блытаюць з бакасам, на якога дазволена паляваць. Каб абараніць дубальта ад трагічных памылак паляўнічых, каманда праекта АПБ “Палессе – дзікая прырода без межаў” распрацавала дакумент для Міністэрства лясной гаспадаркі Беларусі з рэкамендацыямі па змяненні тэрмінаў палявання на бакаса. Нельга абысці і такія гістарычныя пагрозы, як змены ў гідралагічным рэжыме Палесся, з прычыны якіх месцы пражывання відаў ці памяншаюцца, ці ўвогуле знікаюць. Каманда праекту плануе аднавіць каля 6 тысяч гектараў балот, з якімі, спадзяемся, вернуцца і важныя тэрыторыі для птушак.
Занне Лабушань - каардынатар камунікацый у ФЗТ.
Дадзены праект з’яўляецца часткай праграмы абароны наземных і марскіх ландшафтаў, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення (Endangered Landscapes & Seascapes Programme), і фінансуецца са сродкаў фонду «Аркадзія». Праект каардынуецца Франкфурцкім заалагічным таварыствам.