Аварыю на Чарнобыльскай АЭС, што адбылася ў 1986 годзе, часта называюць самай страшнай тэхнагеннай катастрофай у гісторыі чалавецтва. Яе ўплыў на здароўе і дабрабыт людзей, эканоміку і навакольнае асяроддзе дагэтуль вельмі моцны. Вялікая тэрыторыя вакол эпіцэнтра аварыі, што некалі мела вялікую шчыльнасць насельніцтва і развітую сельскую гаспадарку, абязлюдзела з-за радыеактыўнага забруджвання. Дзікая прырода скарысталася шанцам і адразу пачала адваёўваць тэрыторыі, пакінутыя чалавекам.

Сярод відаў, якім паспрыяла гэтая сітуацыя, – вялікі арлец, птушка, што знаходзіцца пад пагрозай знікнення ва ўсім свеце. Да аварыі лічылася, што від цалкам знік з тэрыторыі сённяшняй зоны адчужэння Чарнобыльскай АЭС. Гэтым птушкам для гнездавання і палявання патрэбны непарушаныя водна-балотныя ўгоддзі. Від церпіць ад дэградацыі месцаў пражывання і турбавання чалавекам. Пасля таго, як у зоне адчужэння пачалося некіраванае аднаўленне экасістэм, а былыя сельскагаспадарчыя ўгоддзі саступілі месца лясам і балотам, вялікія арляцы пачалі рэкаланізаваць гэтую тэрыторыю. Зараз яна –  адзінае месца ў свеце, дзе колькасць гэтых рэдкіх птушак расце.

Чарнобыльская зона адчужэння – дом для яшчэ аднаго глабальна пагражальнага віду – каня Пржавальскага. Яго папуляцыя заняпала ў 1940-1950-х гадах і лічылася зніклай з дзікай прыроды ў 1960-х – від захоўваўся толькі ў няволі, у заапарках розных краін. Аднак у выніку паспяховых спроб размнажэння ў няволі колькасць коней Пржавальскага вырасла і частку з іх вырашылі вярнуць у натуральнае асяроддзе. У 1998 годзе 31 конь быў завезены ў зону адчужэння на Палессі. За 20 год мясцовая папуляцыя вырасла да 150 асобін. Індыкатары генетычнай разнастайнасці паказваюць, што гэтая папуляцыя коней Пржавальскага мае добрыя перспектывы далейшага росту.

Яшчэ ў мінулым стагоддзі еўрепейская норка была шырока распаўсюджана на Палессі і ва ўсёй Еўропе, а зараз яе днём са свечкай не знайсці. А ўсё таму, што ў 30-я гады ў Еўропу завезлі некалькі тысяч амерыканскіх норак для футравай прамысловасці. Меркавалася, што іх будуць разводзіць на пушных фермах. Але нешта пайшло не па плане, і некаторыя “чужынцы” апынуліся ў дзікай прыродзе. Абарыгенны від не змог супрацьстаяць больш моцным і агрэсіўным прадстаўнікам інвазіўнага віду. Еўрапейскай норка знікла з большасці сваіх колішніх месцаў пражывання і папоўніла спіс крытычна пагражальных відаў. Яе не бачылі на Палессі больш за 20 год, і некаторыя спецыялісты лічаць, што еўрапейскай норкі больш няма ў гэтых краях.

У 2021 годзе палявыя біёлагі за нашага праекта зрабілі спробу знайсці еўрапейскую норку на Палессі. Яны ўсталявалі 25 фотапастак уздоўж рэк і меліярацыйных каналаў у аддаленых куточках Альманскіх балот. На жаль, ніводнага здымка еўрапейскай норкі атрымаць не ўдалося, аднак гэта не абавязкова значыць, што від знік з гэтай мясцовасці. Наступная гісторыя паказвае: калі гаворка і дзе пра біяразнастайнасць, магчымыя неспадзяванкі.

Палессе – дом для дванаццаці (як мінімум) відаў кажаноў, у тым ліку сапраўднай рэдкасці – гіганцкай вячэрніцы, самага вялікага кажана Еўропы. Від рэдкі, а яго арэал фрагментаваны і самы малы па плошчы сярод рукакрылых у Еўропе, а на Палессі ён лічыўся зніклым. У 1930 годзе самец гіганцкай вячэрніцы быў застрэлены: гэта было апошняе вядомае назіранне віду ў рэгіёне да 2015 года. Аднак жа праз 85 год дзве самкі гіганцкай вячэрніцы ў стане лактацыі былі адлоўлены падчас уліку рукакрылых на беларускім Палессі. Стала відавочна: гэтыя рэдкія кажаны размнажаюцца тут! У 2017 годзе гіганцкую вячэрніцу назіралі зноў, а пазней від таксама ідэнтыфікававлі падчас акустычнага маніторынгу ў межах нашага праекта.

Гіганцкая вячэрніца – від-індыкатар натуральнага стану стараўзроставых лясоў. Скарачэнне папуляцыі ў Еўропе звязана з недахопам адпаведных месцаў пражывання – старых лясоў з вялікай колькасцю дупілстых дрэў на невялікай тэрыторыі, што забяспечвае функцыянаванне калоніі кажаноў. У больш як палове выпадкаў гіганцкія вячэрніцы жывуць менавіта на мёртвых дрэвах. Гэта паказвае, наколькі важнае значэнне мае захаванне непарушаных стараўзроставых лясоў для захавання біяразнастайнасці.

Гісторыі, якія мы расказалі, паказваюць, што часта мы маем шанец супрацьстаяць трывожнай тэндэнцыі і адвесці рэдкія віды ад мяжы знікнення. І няхай памяць пра віды, што зніклі назаўсёды, пабуджае нас працаваць дзеля таго, каб спіс такіх відаў павялічваўся як мага павольней.