Аднаўленне мэтазгоднае: пяць асушаных тэрыторый на ўкраінскім Палессі будуць паўторна забалочаныя

Украіна цяпер знаходзіцца ў стане вайны. Тым не менш пытанні навакольнага асяроддзя займаюць важнае месца ў парадку дня. “Здаровыя” водна-балотныя ўгоддзі ўкраінскага Палесся выключна важныя для ўсёй краіны. Іх водныя рэсурсы сілкуюць найбуйнейшыя рэкі, такія як Дняпро, што забяспечваюць пітной вадой мільёны людзей. Але наступствы інтэнсіўнага асушэння Палесся, што мела месца ў сярэдзіне 20-га стагоддзя, катастрафічныя. У той час як эксперты б’юць трывогу з-за скарачэння біяразнастайнасці, павелічэння выкідаў парніковых газаў і кліматычных змен, мясцовыя жыхары становяцца сведкамі дэградацыі і часта занядбання земляў, частых засух, недахопу чыстай пітной вады, крытычнага забруджвання паветра падчас прыродных пажараў. Таму ўсё больш і больш людзей выказваюцца за аднаўленне асушаных балот.

Карыстаючыся момантам, нашы партнёры з Фонда Мікаэля Зукава правялі ацэнку мэтазгоднасці аднаўлення некалькіх участкаў ва ўкраінскай частцы Палесся. Яны ўзялі пад увагу вялікую колькасць разнастайных аспектаў, уключаючы прасторавыя, экалагічныя і гідралагічныя характарыстыкі тэрыторый. Так, напрыклад, разглядалі месцазнаходжанне і плошчу участкаў, тыпы тарфянікаў, наяўнасць альбо адсутнасць меліяратыўных сістэм і іх сучасны стан, максімальныя гадавыя тэмпературы паверхні і частату прыродных пажараў, юрыдычны статус тэрыторый, аналіз зацікаўленых груп людзей, меркаваную складанасць рэалізацыі і кошты аднаўлення. У выніку спецыялісты вызначылі пяць тэрыторый (агульнай плошчай 20.000 га) з найлепшымі перспектывамі паспяховага аднаўлення.

Усе абраныя участкі захавалі сістэмы асушальных каналаў. Аднак тэрыторыі маюць неаднолькавую ступень парушанасці, розныя прасторавыя і экалагічныя характарыстыкі, а таксама асаблівасці меліяратыўных сістэм. Таму кожная з гэтых тэрыторый патрабуе асаблівага падыходу і іншывідуальнага комплексу мер для паляпшэння яе стану.

Чарэмскае балота знаходзіцца ў Валынскай і Ровенскай абласцях. Хоць яно і было часткова парушана спробай меліярацыі ў пачатку 20-га стагоддзя, але зараз знаходзіцца ў даволі добрым функцыянальным стане і патрабуе толькі некаторых мер падтрымкі. Наша мэта – папярэдзіць далейшы сцёк вады з гэтай тэрыторыі, каб зрабіць яе больш устойлівай да кліматычных змен.

Балоты Соміна і Сырая Пагоня знаходзяцца непадалёк адно ад аднаго ў Ровенскай вобласці. У гісторыі балота Соміна ёсць вельмі цікавая старонка: у 1920-1930-я гады, калі дзяржаўная мяжа паміж польшчай і Савецкім Саюзам перасякала сучасныя тэрыторыі Украіны і Беларусі, на польскім баку была арганізавана вельмі своеасаблівая лінія абароны. Акрамя фартыфікацыйных збудаванняў і дотаў, яна ўключала палескія рэкі і балоты як натуральныя перашкоды. Балота Соміна было часткай гэтай палескай лініі абароны. Зараз яно мае патрэбу ў аднаўленні, бо парушана асушальнай меліярацыяй і здабычай бурштыну.

Балота Сырая Пагоня мяжуе з Альманскімі балотамі, што знаходзяцца на поўначы, па той бок украінска-беларускай мяжой. Разам яны ўтвараюць найбуйнейшы комплекс верхавых, пераходных і нізінных балот у Еўропе. Сырая Пагоня мае характарыстыкі паўночных (таёжных) балот, што робіць гэтую прыродную тэрыторыю ўнікальнай для Украіны і Цэнтральнай Еўропы. Гэтая мясцоваць вызначаецца багатай біяразнастайнасцю і служыць важным месцам размнажэння для многіх відаў птушак, у тым ліку вялікага арляца, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення ва ўсім свеце. Тарфянік моцна пацярпеў ад асушэння і зараз тут часта адбываюцца прыродныя пажары.

Але на гідралагічны рэжым Палесся ў мінулым уплывала не толькі будаўніцтва асушальных каналаў. Многія рэкі былі трансфармаваны. У выніку паглыблення і спрамлення ракі Жалобніцы і будаўніцтва сеткі меліярацыйных каналаў у сярэдзіне 20-га стагоддзя пойму ракі “адваявалі” пад палеткі. Сёння гэтая зямля больш не прыдатная для сельскай гаспадаркі, а каналы закінутыя. Папярэдні аналіз паказаў, што для паспяховага аднаўлення гідралагічнага рэжыму на гэтай тэрыторыі можа спатрэбіцца не толькі блакіроўка каналаў, але і вяртанне рэчышча ракі да больш натуральнага стану.

Ячшэ адна адметная тэрыторыя для аднаўлення на Палессі – пойма ракі Уж, што знаходзіцца ў Кіеўскай вобласці, у паўднёвай частцы Чарнобыльскага радыяцыйна-экалагічнага біясфернага запаведніка. Да і пасля атамнай катастрофы тэрыторыя сённяшняга запаведніка была моцна асушана, у тым ліку каб папярэдзіць распаўсюджванне радыяцыі. Зараз гэтыя мясціны пакутуюць ад разбуральных пажараў: у 2020 годзе полымя ахапіла амаль 5% тэрыторыі запаведніка і спынілася непадалёк ад “чырвонай зоны”, дзе захоўваюцца радыеактыўныя адходы. Гэтыя пажары выклікалі надзвычайнае забруджванне паветра ў Кіеве. Таму аднаўленне балот вакол Чарнобыльскай АЭС мае выключнае значэнне. Аднак у выніку баявых дзеянняў значная частка гэтых тэрыторый застаецца замініраванай. Гэта на сёння самая вялікая перашкода да поўнамаштабнага аднаўлення балот у Чарнобыльскай зоне адчужэння. І ўсё ж было прынята рашэнне пачаць работы ў бяспечным месцы, каб іх можна было прадоўжыць, як толькі гэта стане бяспечна.

Важна, што ўсе тэрыторыі, абраныя для аднаўлення, знаходзяцца ў чатырох адміністратыўных абласцях Украіны, што ўключаюць у сябе тэрыторыі Палесся: Валынскай, Ровенскай, Жытомірскай і Кіеўскай. Такім чынам, пасля аднаўлення прапанаваных участкаў у кожным рэгіёне будзе каманда спецыялістаў з практычным досведам аднаўлення балот, які ўключае выбар тэрыторый, узаемадзеянне з зацікаўленымі людзьмі на месцах, адміністратыўныя працэдуры, падрыхтоўку, маніторынг, будаўнічыя работы і ацэнку дасягнутых вынікаў. Яны змогуць у далейшым пашырыць дзейнасць па аднаўленні балот у сваіх рэгіёнах, кожны з якіх мае даволі вялікія тэрыторыі, што патрабуюць паўторнага забалочвання.